Het boek is een pleidooi om je eigen vragen serieus te nemen, beter te kijken naar wat er in de tuin gebeurt en de natuur het antwoord te laten geven. Op deze manier kan iedere tuinier zijn eigen ontdekkingen doen en
leren zijn eigen keuzes te maken.

Jan Graafland over zijn boek:

“Eerst wilde ik helemaal geen boek schrijven. Er zijn al zoveel tuinboeken, maar in mijn vijfentwintig jaar als tuinman heb ik zo veel moois gezien en meegemaakt. Niet alleen met de planten in de tuin, maar ook met dieren en mensen. Daar ben ik over gaan schrijven.”

Het resultaat is een uniek boek met een vijftigtal verhalen. Jan Graafland vertelt ons over droge zomers, de wijsheid van slakken en over zijn eigen leermomenten en twijfels.
“Zo bij elkaar vormen al die verhalen een mooi overzicht van wat tuinieren behelst. In die zin is het eigenlijk toch een tuinboek geworden” 

Jan Graafland tuiniert al 25 jaar biodynamisch, waarvan 15 jaar als hoofdtuinman van de kruidentuin van Weleda (producent van natuurlijke geneesmiddelen en verzorgingsproducten). Hij is ondermeer bekend van
zijn vaste column in het blad van Natuurmonumenten. De illustraties in het boek zijn gemaakt door Jans dochter en collega-tuinier Nina Graafland.

“Als mensen mij om goede raad komen vragen, is mijn belangrijkste advies altijd om eerst maar eens goed te kijken met een open blik. Zo heb ik me ook ontwikkeld; als tuinman, maar ook als mens. Het is een
zoektocht geweest met vallen en opstaan.”

Gaafland geeft als hoofdtuinman van Weleda talloze rondleidingen aan een zeer divers publiek, van hobbytuinders totartsen. Maar, zo benadrukt hij: “Ook nu nog sta ik soms te tobben en te twijfelen. Dat is juist het
mooie. Als ik het niet meer weet, ga ik terug naar de waarneming. De natuur is wijzer dan wij”.

Uitgever: Christofoor
Hard cover, met leeslint
€ 24,95

Het bericht Jan Graafland (Weleda) schrijft boek Groene genade verscheen eerst op BD-Vereniging.

In Dynamisch Perspectief van december kun je lezen over de twee tuinvriendinnen die enthousiast zijn begonnen met het mulchen van hun moestuin. Is mulchen goed voor de bodem, en hoe doe je het precies? In de onderstaande video wordt door Frank Anrijs van De Natuurlijke Moestuin uitgebreid allerlei ins en outs van het mulchen uitgelegd, gebaseerd op jarenlange ervaring en onderzoek in hun eigen permacultuurmoestuin ‘Yggdrasil’ in België.

En inderdaad, mulchen is goed voor de bodem, vooral voor het bodemvoedselweb. De natuur geeft het voorbeeld: daar is de bodem bijna altijd bedekt met blaadjes, takjes of planten. Toch hoeft ook weer niet de hele tuin bedekt te worden door mulch. In een moestuin is het ook goed om stukken grond ongemulched te laten, zodat bijvoorbeeld de wilde bijen er hun ondergrondse nestjes kunnen maken.

Frank Anrijs stelt dit webinar gratis ter beschikking, en vraagt mensen een vrijwillige bijdrage om hun werk op Yggdrasil te ondersteunen.

Het bericht Mulchen in de moestuin: waarom en hoe? verscheen eerst op BD-Vereniging.

Maar door goed de natuur te observeren, en uit de praktijk van zo’n 100 jaar BD-landbouw en moestuinen hebben we al heel veel geleerd waar we mee aan de slag kunnen. De laatste jaren is er veel informatie over het belang van en zorgen voor een goede bodem beschikbaar gekomen, zowel achtergronden en inzichten als praktische tips. Hier volgt een bloemlezing van boeiende en goed onderbouwde websites en boeken.

Websites en video’s

Op de website Goed Bodembeheer, die door Jan Bokhorst wordt beheerd, vind je schat aan bodemkennis. Met een apart kopje voor de moestuin, en de stadslandbouw, met speciale aandacht voor mogelijke verontreinigingen van de bodem in de stad. En vrij te downloaden bodem-uitgaves.

Op de website van Marc Siepman (voorheen Gevoel voor Humus) vind je allerlei artikelen en video’s over bodem en meer. Hij verzorgt ook diverse lezingen, cursussen en workshops op locatie over o.a. bodem en compost.

Elaine Ingham is een Amerikaanse microbiologe die het bodemvoedselweb op de kaart zet met haar wetenschappelijke werk en de (Engelstalige) website Soil Food Web

Een korte, duidelijke, wel Engelstalige video over wat het wel of niet ploegen (en spitten) op langere termijn doet met de bodem.

Engelstalige documentaires over de levende bodem (in de landbouw) zijn o.a. Living Soil, Soil Matters en Life in the soil, met prachtige beelden van plantenwortels die de bodem ingroeien en actie-opnames van het bodemleven.

Boeken

In het Velt Hanboek Ecologisch Tuinieren staat uitgebreid en praktisch beschreven wat een goede moestuinbodem is en hoe je ervoor kunt zorgen dat je bodem op orde komt.

Als je in De Groene Boekenshop zoekt op de zoekterm bodem, komen er allerlei relevante boeken tevoorschijn. Specifieke bodemboeken voor de echte liefhebbers zijn ‘Het Bodemvoedselweb’ en ‘Bodem in Balans’, maar in veel andere tuinboeken komt de bodem ook aan bod.

De boekjes ‘Goud voor Grond’ en ‘Een Hoop Leven’ van Roelke Posthumus geven duidelijke achtergrondinfo en tips voor het maken van goede moestuincompost.

Het bericht Verder lezen en kijken over de bodem verscheen eerst op BD-Vereniging.

Het bericht Wormenactiviteit verscheen eerst op BD-Vereniging.

Kijk bij de activiteiten om te zien welke cursussen er binnenkort aankomen.

Cursussen om moestuinieren te leren

Kraaybeekerhof: BD-moestuincursus | kraaybeekerhof.nl
Bij diverse Velt afdelingen in Nederland en België | velt.nu
Over Permacultuur worden diverse activiteiten aangeboden | permacultuurnederland.org
Permacultuur in de praktijk: Vera Greutink van Tuinsmakelijk verzorgt vanuit haar tuin in Hengelo cursussen en lezingen | tuinsmakelijk.nl
Moestuincursussen van De Groene Luwte (Alma Huisken) | degroeneluwte.nl
Moestuincursussen van Gezonde Moestuin (Janneke Tops) | gezondemoestuin.nl
Moestuincursussen, compostdagen, werken met sterren en planeten, verdiepingslessen, vegetarisch compostpreparaat maken, BD-korfimkeren, lezing of gastles door Carmencita. | carmencitabd.nl
(België) Moestuincursussen en lezingen van De Natuurlijke Moestuin op locatie in een permacultuurmoestuin en een online cursus | yggdra.be
Vlinder er Bij: eco-hovenier Wankja Ferguson verzorgt cursussen en lezingen voor moestuiniers over hoe je meer vlinders en wilde bijen in je (moes-)tuin een plekje kunt geven | vlindererbij.nl

Het bericht Moes-tuinieren leren verscheen eerst op BD-Vereniging.

Het bericht Verder lezen over moestuinieren verscheen eerst op BD-Vereniging.

De Tuin van Weldadigheid (detuinenvanweldadigheid.nl)
Hospitaallaan 48
9341 AH Veenhuizen
Tel.: (+31) 0592 388 414 

Biologischzaad.nl (www.biologischzaad.nl)
Nic. Beetsplein 3
7901 KL Hoogeveen
Tel.: (+31) 0528 26 40 34

Biosano bvba (www.mijnbiotuin.be)
Carolinalei 6
2930 Brasschaat
Tel.: (+32) 03 664 17 69
Bij Biosano vind je een uitgebreid gamma aan biozaden en -plantgoed.

De Loods (www.deloodsvzw.be)
Kerrebroekstraat 145
9300 Aalst
Tel.: (+32) 053 77 65 72

Ecoflora (www.ecoflora.be)
Ninoofsesteenweg 671
1500 Halle
Tel.: (+32) 02 361 77 61

Bouma (www.biologischpootgoed.nl)
Alikruikweg 15
8256 RK Biddinghuizen (Nederland)
Tel.: (+31) 0651 06 80 38

De Nieuwe Tuin (www.denieuwetuin.be)
Trompwegel 27
9170 De Klinge
Tel.: (+32) 03 770 78 16

En verder ook nog…

• ecosem.be
• germinance.com
• bingenheimersaatgut.de
• reinsaat.at
• zaderij.nl
• fermedesaintemarthe.com
• zadenkopenonline.nl/biologische-zaden
• tuinzaden.eu/nl/14-biologische-zaden
• tuinboetiek.nl/bio-organic-zaden
• degodin.nl
• depeuleschil.nl: enkel kiemzaden
• semaille.com
• www.cycle-en-terre.be
• Zaadhandel Van der Wall

Het bericht Waar vind je bijzondere biologisch(dynamisch)e zaden verscheen eerst op BD-Vereniging.

De groenten die we verbouwen zijn erg lekker, voor ons én voor al het andere leven in je tuin. En die ‘anderen’ die ruiken de prille oogst al op afstand! Onze groenten zijn vaak heel wat minder vezelig en bitter dan wilde gewassen én de jonge zaailingen staan dicht bij elkaar, duidelijk op rij. Lekker & makkelijk dus, ook voor de (naakt-)slak in je warme zaaibedje, dat je zo netjes vochtig houdt. Heel overzichtelijk ook, voor duif en kraai, die de net opkomende peultjes netjes om de 3 cm oppikken. En als je tere plantjes déze belagers overleven, dan leggen die mooie vlinders hun eitjes op je kool, of gaat je eigen huisdier op het zaaibed liggen en verdroogt je zaaigoed omdat je in die hitte in de file stond. Ben ik nog iets vergeten? O ja: muizen zijn dol zijn op je bietjes en wortel en larven van ui- en wortelvlieg kunnen een heuse ravage aanrichten.

Een ‘oude’ biologische collega van me zei het, na 25 jaar ervaring, zo: “Wanneer er niet van voorgeproefd is, niet geknaagd, geboord of gevreten, dan zou ik het zelf ook niet proberen.”

Dus dekken we onze kweekbedjes af met gaas, netten of glas, om belagers buiten en warmte binnen te houden. Hè, hè, nu moet het goedgaan. Blijken slakken het prima te doen daaronder, omdat natuurlijke belagers er nu niet meer bij kunnen. Lijsters, egels, kikkers, padden en hazelwormen eten graag slakken. Mezen eten wel 200 rupsen per dag, als ze een nest te voeden hebben, maar komen nu niet meer onder je insectengaas. Merels piepen er dan net wél weer onderdoor, juist wanneer de aardbeien rood worden..

Helden van de moestuin

Niet alle dieren zijn trouwens lastig. Mezen en lieveheersbeestjes zijn ware helden in je moestuin. Mezen eten graag alle jonge rupsen van je kooltjes en de larven van lieveheersbeestjes vreten zich helemaal vol met bladluizen.

Wu wei in de tuin (of: Zen en de kunst van het moestuinieren :-)

“Maar is er dan echt geen oplossing voor alles wat misgaat?” Nou, om eerlijk te zijn: “nee”. Realistische verwachtingen voorkomen een boel stress en verder zijn geduld en ervaring belangrijke gereedschappen van een moestuinier.

Een mooie houding uit het Taoïsme is die van Wu Wei: ‘Als je niets verstoort, blijft alles in orde’.
Het gaat over actie zonder inspanning, mee gaan met de stroom en werken zonder verzet en zonder te forceren. Het gaat om vredig zijn, leven, genieten en gelukkig zijn. Deelnemen aan wat er is, de natuur, op je gemak zijn en (toch) zorgvuldig te werk gaan. Dat lijkt misschien ‘zweverig’, maar het past prima bij de droom van moestuinieren, vóórdat je werkelijk aan de slag gaat.

Daarná moet er plots van alles ‘zoals het hoort’, zoals het op het pakje staat, strak, recht en op tijd én zoals je het graag aan je vrienden zou vertellen. Het beeld van een fris biertje na gedane arbeid (b)lijkt onhaalbaar als de tuin er zo uit moet zien als in ‘de bladen’. Hier mogen wel plaatjes en praatjes over wat goed genoeg, helemaal mis of juist onverwacht prima ging.

De natuur kiest altijd de makkelijke weg.

Je planten doen het voortdurend heel relaxed voor. Ze groeien als en zoals het kan. Als een plant niet verder kan groeien, omdat er een tak of een steen in de weg zit, dan gaat hij niet piekeren, verliest niet z’n motivatie door de teleurstelling en wacht geen dagen tot hem een alternatief plan invalt. Het plantje kiest de makkelijkste weg, de weg van de minste weerstand. Geen plan, trots of eerlijkheid zit hem in de weg. Er wordt geen tijd verloren of energie verspilt, want de plant neemt de meest vloeiende en efficiente weg. En als een plant niet kan groeien, door licht-, water- of ruimtegebrek, of doordat iets hem oppeet of er op gaat staan, dan gaat de plant dood, makkelijk zat.

Kiezen voor de makkelijke weg betekent voor de tuinier dan wellicht, minder streng zijn en ‘het werk’ met wat humor en misschien zelfs speelsheid tegemoet treden. Dan kunnen die (vieze) naaktslakken zo in de compostbak, zijn de afgevreten zaailingen ‘gewoon’ mislukt en is er weer ruimte voor nieuwe plan(ne)tjes. Makkelijk zat.

Tekst: Taco IJzerman

Taco IJzerman is tuinder en begeleidt vanuit Land & Co, ondernemers in biologische tuinbouwbedrijven, historische moestuinen en op landgoederen. Meer informatie: landco.nl

Het bericht Alles gaat prima hier! verscheen eerst op BD-Vereniging.

Het blijkt uit tal van onderzoeken in binnen en buitenland, dat de biotopen in de stedelijke gebieden vel rijker zijn dan in het landelijk gebied. De Vlinder Stichting, UNCTAD en andere organisaties op het gebied van natuurbescherming staan alarm. De biodiversiteit holt achteruit, zodanig dat de voedselproductie tot 2040 werkelijk in gevaar is. Afname van biodiversiteit is een echte bedreiging Amateurtuinders is eigenlijk een veel moderner begrip dan volkstuinders. Met de opkomst van de industrie arbeider en de ploegendiensten werden steeds grotere aantallen mensen aan de landbouw onttrokken. Dat proces van urbanisatie spelt zich na al 170 jaar lang af. Het gevolg is dat die succes formule nu haar top bereikt heeft. Nog 2% boert. Punt uit! Die andere 98% kan in alle vrijheid de keuze maken voor het hebben van een eigen tuin. Fantastisch! Veel jonge gezinnen in de Randstad kiezen voor zo´n uitgelezen en spot goedkope recreatie mogelijkheid op fietsafstand. Je eigen tuin van globaal 100 vierkante meter is een bezit – hoewel gehuurd van de Vereniging. Je kunt al je gekke, goede en wilde plannetjes er in uitleven. Bedoeld is natuurlijk: welke groenten vind ik en mijn kinderen lekker? Wat is makkelijk te kweken? Groenten, kruiden, bloemen. Opeens is alles mogelijk, dus moeten we – een beetje – kiezen.

Veel vrouwen met hun opgroeiende kinderen kiezen voor zo´n tuin. Vlakbij huis. Goedkoper kan niet. Lekker ontspannen, want 100 M2 is te overzien. Aanspraak met nieuwe buren met de zelfde interesse en ook nog zelf gekweekte producten! De kinderen poten hun eigen aardappels, zodat ze voor het eerst van hun leven patat friet kunnen bakken van hun eigen aardappels: een ware belevenis. Dat geweldige BIOTOOP dat ieder naar eigen inzicht, ambitie en wensen kan scheppen biedt nieuwe perspectieven. Vooral kinderen genieten volop van dat gepruts met zand en klei, zaden en plantjes. Geruststellend is, dat er geen risico´s zijn. Behalve vieze handen en modderbroeken. Heerlijk toch: eindelijk kunnen kinderen aarden. Wanneer daarna de eigen groenten, kruiden op worden gediend is het feest compleet. Het dis-gesprek krijgt vaart, richting en inhoud. Alles gebaseerd op direct ervaringen – onbetaalbaar voor opgroeiende kinderen die inmiddels enkele generaties zijn verwijderd van de primaire land- & tuinbouw.

Perspectieven lonken.

In stedelijke biotopen is veel mis, maar de biodiversiteit is enorm groot. Bijenvolken van stads-imkers doen het vele malen beter dan de bijen in de eenzijdige agrarische buitengebieden. De honing opbrengst in de steden is aanzienlijk hoger dan wat bijenvolken in de landbouw doen. Vooral vrouwen vormen de nieuwe generatie – amateur – imkers. Zij wisselen de klassieke oude imkers af. De mannen die voor productie gingen en verkeerd uitkwamen. Bijen zijn enorm belangrijk als onderdeel van het drieledige biologisch-dynamische bedrijfsorganisme. Die rol vervullen bijen ook in het stedelijk gebied. Jouw eigen bijen, ook al zijn het een paar kasten of korven in de bijenstal van de Vereniging zijn goudwaard. Letterlijk voor dat belangrijke micro-biotoop: Jouw tuin en al die andere tuinen op het complex. En dan de beloning van de honing! Smullen. De grote steden in de Randstad bieden velen de gelegenheid om een eigen tuin te huren. Utrecht heeft alleen al 32 ´volkstuin complexen´ De stad heeft jaren geleden geëist dat er uitsluitend biologisch geteeld mag worden. De ecologie van al die tuinen draagt heel positief bij aan de leefbaarheid en de kwaliteit van de stad. Dat is milieutechnisch. Sociaal gezien doen die tuinen dat ook (zie eerdere opmerkingen) en als rijke bron voor educatie & recreatie ´om de hoek´.

De hoogste tijd om de status van amateur- & volkstuinders hernieuwd te erkennen, te bevorderen en een grotere taak te geven in de verbetering van de biotopen in en rond de steden. De sociale cohesie te bevorderen – immers veel allochtonen (Marokkanen en Turken) telen graag hun eigen groenten. Recreatie op fietsafstand scheelt heel veel autokilometers en met veel tijdwinst om echt buiten te zijn. Tevreden kinderen, relaxte ouders en gelukkige grootouders. Utopie? Helemaal niet. Het vraagt alleen en beetje meer reflectie, want wat blijkt? De oplossing ligt direct voor het grijpen. Zoek niet achter de horizon, maar kijk vlak voor je voeten. Het enige wat je moet doen: Zet de eerste stappen. Bel de Vereniging om de hoek en huur of pacht jouw eigen tuin. Dat word echt smullen in alle opzichten. Succes gewenst, het zal je verbazen hoe leuk het is en hoeveel positieve response je krijgt uit je omgeving. Hé, jij? Kan dat dan zomaar? Ja, inderdaad! Wil je het telefoon-nummer, dan worden we eindelijk buren. Leuk! Gewoon effe doen.

Tekst: Eelco Schaap, Foto: Velt

Eelco Schaap (1953, Wageningen), 30 jaar voorlichter BD-landbouw voor BD-Vereniging en ministerie LNV vanaf 1977, sinds 2007 ondernemer met eigen BD-bedrijf in Portugal – Serra da Estrela. dominiovaledomondego.com

Het bericht Amateurtuinders en volkstuinders – de Groenste – in het stedelijk gebied! verscheen eerst op BD-Vereniging.

Dat de natuur ingenieus in elkaar steekt, daar weten we als biologisch tuiniers en agrariërs alles van. De kunst is om inzicht te krijgen in die natuurlijke principes, en praktisch toe te kunnen passen in je eigen situatie. Het maken van plantenextracten van brandnetel (zoals brandnetelgier) of van andere planten is zo’n voorbeeld van het slim samenwerken met de natuur om de moestuinplanten en de rest van het ecosysteem in je tuin te versterken. Het basisrecept van brandnetelgier is zeer eenvoudig, en doet altijd wel goed voor je planten, maar je kunt door andere planten te gebruiken en zorgvuldig te bereiden veel meer moois halen uit plantenextracten.

Toen ik in Frankrijk tuinder was op 1,5 ha op een ecologische gemeenschap, werkten we met zelfgemaakte gier van brandnetel en smeerwortel, en de moestuinplanten die het kregen deden het er goed op. Jean-Claude, onze Franse tuinmedewerker, kwam met een handig boekje aan met recepten en achtergrondinformatie waar we onze informatie uithaalden. Het boek was geschreven door een Franse hovenier en een moestuinier met wetenschappelijke scholing die al tientallen jaren, ook professioneel, met plantenextracten werken. Jean-Claude maakte bij ons de extracten en hield ze in de gaten, en verdiepte zich er ook het meeste in. Daar had ik toen niet zoveel tijd voor. Toen ik weer in Nederland woonde, en op zoek ging naar Nederlandstalige informatie over dit onderwerp, bleek er bar weinig beschikbaar te zijn. Gelukkig was uitgeefster Heleen Gierveld van Uitgeverij Jan van Arkel bereid om het bewuste Franse boekje te laten vertalen, bewerken en uit te geven. En ze vroeg mij of ik erbij wilde assisteren, een leuke klus!

Het resultaat zag in 2017 het daglicht: ’34 planten om mee te tuinieren’. En ook al had ik het boekje in Frankrijk wel (vluchtig) doorgelezen, pas tijdens het vertalen ervan dook ik echt in de materie en ontdekte hoe wonderbaarlijk het kan werken met de diverse extracten. In de uitwisseling met één van de schrijvers tijdens het vertalen werd ook duidelijk hoe ongelofelijk veel kennis er aanwezig is over de subtiele processen in de natuur bij de mensen in Frankrijk die al jaren professioneel met deze extracten werken. En geloof het of niet: de kennis die de Fransen hebben met het maken van wijn wordt ook hier toegepast! De extracten worden overigens niet alleen in de moestuin gebruikt, maar ook fruitbomen en struiken kunnen er veel baat bij hebben.

Graag deel ik met jullie een paar boeiende aspecten, waarover je meer kunt lezen in het boekje zelf.

Hoe plantenextracten werken

De kunst in een biologische moestuin is om het natuurlijke evenwicht te verzorgen, en de natuur zoveel mogelijk haar werk te laten doen. In een moestuin grijpen we echter per definitie in in dit natuurlijke evenwicht door de bodem te bewerken en planten erin te zetten die van nature hier niet voorkwamen. Denk hierbij aan de aardappel die oorspronkelijk uit Peru komt, maar ook komkommers en tomaten komen vanuit andere windrichtingen. De planten extra ondersteunen is daarom vaak geen overbodige luxe. De zorg voor de bodem en het tuinecosysteem en het toedienen van goede compost zijn natuurlijk de basis, en plantenextracten kunnen hierbij ondersteunen.

In de natuur leven plant en plaag al miljoenen jaren samen en altijd ontstonden er nieuwe evenwichten: planten zijn blijven groeien en zich blijven ontwikkelen. Hierdoor zijn er bij planten complexe beschermingsmechanismen ontstaan waar we in onze tuinpraktijk gebruik van kunnen maken. Door plantenextracten te maken komen de stoffen die in en op de plant zitten beschikbaar in het extract. Deze stoffen zijn niet alleen voeding voor de planten waar ze aan worden gegeven, maar er gebeurt meer! Als je een moestuinplant bespuit met het juiste extract, zullen de diverse stoffen die erin zitten, bij de plant de indruk geven dat ze wordt aangevallen door belagers. Hierdoor gaat de plant haar afweermechanismen activeren, en hebben de echte belagers het veel moeilijker om de plant te schaden. Dit kun je vergelijken met een mens die door een gezonde leefstijl zijn natuurlijk weerstand verhoogt. Door eens in de 2 à 3 weken een rondje door je tuin te maken met (een mengsel van) plantenextracten, zullen de planten dus beter in hun vel komen te zitten. Een meng-extract van brandnetel, smeerwortel, heermoes en varens is in de praktijk zeer effectief gebleken voor deze preventieve aanpak.

Echter, als er zich ziekten en plagen voordoen waar de planten teveel last van krijgen, kunnen plantenextracten ook curatief worden gebruikt. Planten als knoflook, lavendel, afrikaantje en vlier bevatten natuurlijk stoffen die werkzaam of afwerend zijn tegen bladluizen, rupsen, witte vliegen, mollen en muizen. Maar de kunst blijft natuurlijk om zoveel mogelijk preventief te werk te gaan.

Vier recepten, verschillende effecten

Het bekendste en meest gebruikte recept is brandnetelgier, of beter gezegd ‘gefermenteerd brandnetel extract’. Hierbij laat je grofweg 1 kg brandnetelblad per 10 liter water zo’n 2 à 3 weken staan, roert het dagelijks even door, filtert en verdunt het om het vervolgens op de bodem en/of de planten te sproeien. Het gebruikte water en de temperatuur zijn van invloed op de duur van het proces en op het uiteindelijke resultaat. Tijdens deze fermentatie worden niet alleen de plantendelen uit de brandnetel geactiveerd, maar ook de bacteriën en ontelbare enzymen die van nature op de plant aanwezig zijn.

Maar er zijn nog meer recepten mogelijk, waarbij iedere bereiding andere kwaliteiten uit de gebruikte plant naar boven haalt.

Bij een afkooksel worden de planten eerst een dag in water voorgeweekt, en vervolgens opgekookt. Vooral planten als heermoes, absint-alsem, smeerwortel en brandnetelwortels zijn hier geschikt voor, omdat ze dikke of houtachtige plantendelen hebben. Bepaalde werkzame stoffen kunnen alleen met een afkooksel geactiveerd worden. Thujon is daarvan een voorbeeld, dat voorkomt in de absintalsem, en fruitmot op een afstand houdt.

In het geval van plantenthee zet je letterlijk thee van de planten. Hierbij is de temperatuur van het water bepalend voor welke stoffen er geactiveerd worden. Zo komen er bij brandnetelthee die tot 80 graden Celcius verwarmd wordt stoffen vrij als mierenzuur, galluszuur en hystaminezuur, die samen een luizen dodende werking hebben. Deze stoffen worden echter weer afgebroken als het water heter wordt dan 90 graden.

Het vierde recept, de koude aftreksels, is makkelijk te maken maar wordt in de praktijk niet zoveel gebruikt. Je laat hierbij de plantendelen een dag in koud water staan, en gebruikt het dan gelijk omdat deze bereidingen niet houdbaar zijn in verband met kans op gisting. Planten die hiervoor vaak gebruikt worden zijn rabarber, brandnetel, Oost-Indische kers en mierikswortel.

Minimaal 34 planten om te gebruiken

Brandnetel is de plant die het meest gebruikt wordt voor extracten, en waar ook de meeste ervaring mee is opgedaan, maar er zijn nog minstens 33 planten die je kunt toepassen. Heermoes, smeerwortel en varens staan na de brandnetel op de gedeelde tweede plaats, en juist een combinatie van deze vier extracten, het basiskwartet, blijkt goede resultaten op te leveren. Verder zijn planten als boerenwormkruid, klimop, paardenbloem, duizendblad, jeneverbes en kamille ook voor diverse doeleinden te gebruiken. En dan is deze lijst met planten nog niet eens onuitputtelijk.

Zelf aan de slag

Het plantenextractenboek is een overzichtelijk en informatief boek geworden, met tips voor de bereiding (je kunt bijvoorbeeld ook gedroogde plantendelen gebruiken en hoe zorg je ervoor dat de extracten niet stinken), het gebruik en de bewaring van de diverse extracten. Achterin staan duidelijke overzichten met wat je waar en met welke bereiding voor kunt gebruiken.

Het boek is echter ook een oproep aan moestuiniers om zelf aan de slag te gaan met de extracten, en de ervaringen met elkaar te delen. Er is nog zoveel te ontdekken op dit gebied. Er wordt hier en daar wel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het gebruik en werking van plantenextracten, maar de meeste kennis en inzichten komen toch wel uit de praktijk, van mensen die hun inzichten in microbiologie toepassen om het gebruik van plantenextracten in tuinen verder te ontwikkelen. In Frankrijk geven de schrijvers ook regelmatig cursussen en advies erover. Misschien een idee om één van hen eens in Nederland of België uit te nodigen?

Meer weten?

’34 Planten om mee te tuinieren’ door Bernard Bertrand, Jean-Paul Collaert en Eric Petiot.

Uitgegeven bij Uitgeverij Jan van Arkel, 2017.

Tekst: Janneke Tops, Foto: Shutterstock

Janneke Tops is docente op het gebied van gezond leven, groenten kweken en bewustwording. Ze beheert met haar eigen en een bevriend gezin een natuurcamping met een voedselbosje-in-wording nabij het Drents-Friese Wold. Hier bieden ze allerlei activiteiten aan rondom deze thema’s. Meer informatie: gezondemoestuin.nl natuurcampingbethanie.nl

Het bericht Brandnetelgier en meer verscheen eerst op BD-Vereniging.